ماهنامه تخصصی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 13، شماره 2، اردیبهشت 99 ، شماره پی در پی 48

سبک شعری «بی‌نشان» (بر پایۀ نسخۀ خطی دیوان این شاعر ناشناخته)

صفحه (119 - 138)
داریوش ذوالفقاری (نویسنده مسئول)
تاریخ دریافت مقاله : تابستان 98
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : تابستان 98

چکیده

«بی نشان» تخلص زنی است که از او نسخۀ خطی دیوان شعری در دست است؛ این نسخه با شمارۀ 1102 در کتابخانۀ ملی پاریس نگهداری میشود و تصویری صحافی شده از آن برای پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی تهیه شده و با شمارۀ 190 در آنجا موجود است. اشعار دیوان بی نشان بالغ بر1587 بیت شامل 216 غزل و 15 رباعی و یک قطعه است. «بی نشان» که به احتمال بسیار زیاد در قرن نهم ه.ق میزیسته از شاعران بزرگ پیش از خود مانند عطار نیشابوری، مولوی، سعدی و حافظ تأثیر پذیرفته و غزلهای او از نظر ساختاری ، بیشتر متأثر از شعر حافظ است. «بی نشان» زبانی بسیار ساده و بی تکلف دارد و از کلمات کهن به ندرت استفاده کرده است. شعر او در وزنهای پرکاربرد و معروف سروده شده است. شاعر، قافیه سنج نیست و از قافیه ها و ردیفهای بسیار ساده استفاده کرده است. خوش آوایی درونی شعر او بیشتر به دلیل جناسهای آن است و تشبیه و استعاره در شعرش بیشتر از صور خیال دیگر به کار رفته است. افکار مذهبی مانند توحید، نبوت، امامت و معاد به صراحت در شعر «بی نشان» مطرح شده و عشق او به پیامبر اسلام نمود ویژه ای دارد. گمان نزدیک به یقین ما این است که «بی نشان» به دلیل داشتن افکار عرفانی از شهرت گریزان بوده و نمیخواسته از او نام و نشانی بماند. در این پژوهش سبک شعری شاعر در سه سطح زبانی، ادبی و فکری بررسی شده است.

کلمات کلیدی
«بی‌نشان» , شعر فارسی , سبک عراقی , زنان شاعر , سبک‌شناسی

• احادیث معنوی، فروزانفر، بدیع الزمان، چ سوم، تهران، امیرکبیر، 1361
• احادیث و قصص مثنوی، فروزانفر، بدیع الزمان، ترجمه و تنظیم حسین داودی، تهران، امیرکبیر، 1376.
• الهی‌نامه، عطار نیشابوری، فریدالدین محمد، تصحیح و مقدمه از هلموت ریتر، استانبول، مطبعه معارف، 1940.
• الهی‌نامه، عطار نیشابوری، فریدالدین محمد، مقدمه، تصحیح و تعلیقات محمدرضا شفیعی کدکنی، تهران، سخن،1387.
• بیان، شمیسا، سیروس، ویرایش سوم، تهران: نشر میترا، 1385.
• تاریخ نظم و نثر فارسی تا پایان قرن دهم هجری، نفیسی، سعید، جلد 1، تهران، کتابفروشی فروغی، 1344.
• تذکرۀ روز روشن، صبا، محمدمظفر حسین، تصحیح و تحشیۀ محمدحسین رکن‌زادۀ آدمیت، تهران، کتابخانۀ رازی، 1343.
• درّه نجفی، در علوم عروض، بدیع و قافیه، نجفقلی (آقاسردار)، با تصحیح و تعلیقات و حواشی حسین آهی، تهران: کتاب‌فروشی فروغی، 1362.
• دیوان، عطار نیشابوری، فریدالدین محمد، به اهتمام و تصحیح تقی تفضلی، چاپ پنجم، تهران:شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، 1368.
• سبک‌شناسی شعر، شمیسا، سیروس، چاپ نهم، تهران: فردوس، 1393.
• صور خیال در شعر فارسی، شفیعی کدکنی، چاپ هشتم، تهران: آگه، 1380.
• عروض سیفی و قافیه جامی، به تصحیح بلاخمان، به اهتمام محمد فشارکی، تهران: انتشارات دانشگاه تهران، 1372.
• ف‍ن‍ون‌ ب‍لاغ‍ت‌ و ص‍ن‍اع‍ات‌ ادب‍ی‌‏‫، ه‍م‍ای‍ی، ج‍لال‌ال‍دی‍ن، ت‍ه‍ران‌‬‏‫: ن‍ش‍ر ه‍م‍ا‬‏‫، ۱۳۶۷.‬‏‬‬‬‬‬‬‬‬‬
• فهرست نسخه‌های خطی فارسی، منزوی، احمد، جلد سوم، تهران، مؤسسه فرهنگی منطقه‌ئی،1350.
• کلمات مکنونه، فیض کاشانی، ملامحسن، تحقیق، عزیزالله عطاردی، طهران، فراهانی، 1342.
• کلیات سعدی، سعدی، مصلح بن عبدالله، به تصحیح محمدعلی فروغی، تهران: هرمس، 1385.
• مختصری در شناخت علم عروض و قافیه، مسگرنژاد، جلیل، تهران: انتشارات دانشگاه علامه طباطبایی، 1370.
• مصباح الانس، فنارى، شمس‌الدین محمد حمزه، تصحیح محمد خواجوی، تهران، مولی، 1374.
• ممد الهمم در شرح فصوص الحکم، حسن زاده آملی، حسن، تهران، وزارت ارشاد اسلامى، 1378.
• موسیقی شعر، شفیعی کدکنی، محمدرضا، تهران: آگه، چاپ هفتم 1381.
• نسخۀ خطی دیوان بی‌نشان، شمارۀ 1102، کتابخانۀ ملی پاریس.